เมื่อ Picasso สร้างภาพวาดสงคราม และตอกกลับเจ้าหน้าที่นาซีว่า 'คุณนั่นล่ะทำให้เกิดภาพนี้'

     ชื่อของ Pablo Picasso โด่งดังขจรขจายด้วยฐานะศิลปินยิ่งใหญ่ที่สร้างสรรค์ผลงานเกินหลักแสนชิ้น เขาคือผู้สร้างประวัติศาสตร์ให้กับวงการศิลปะ ลองจินตนาการดูว่าต้องยิ่งใหญ่เพียงใดถึงมีคนนิยามสไตล์การวาดภาพเป็นชื่อตัวเองได้อย่าง “Picasso Style” ความสำเร็จในการละเลงไอเดียความสร้างสรรค์ลงบนผืนผ้าใบหลากหลายรูปแบบในแต่ละยุคกลายเป็นจุดเด่นที่ทำให้เขาไม่ใช่เพียงนักวาดภาพ แต่เป็นศิลปินที่ปรับเทคนิคเชิงศิลป์เข้ากับการเล่าเรื่องข้างหลังภาพได้อย่างมีเอกลักษณ์ แล้วภาพวาดอย่าง “Guernica” ก็กลายเป็นตำนานเล่าขานกันว่าเป็นงานศิลปะที่ถ่ายทอดเรื่องราวของสงครามออกมาได้ยอดเยี่ยมที่สุดชิ้นหนึ่งในประวัติศาสตร์มวลมนุษยชาติ

ความเสียหายของเมืองเกอร์นิกาในช่วงสงครามกลางเมืองสเปน / ภาพ: The Conversation

     “สงครามที่ไม่ได้ถูกถ่ายทอดแบบตรงไปตรงมาแต่กลับรู้สึกถึงความเจ็บปวดและหดหู่” ภาพวาดชิ้นนี้ของปิกาสโซ่ได้รับเสียงชื่นชมตลอดหลายทศวรรษที่ผ่าน นักวิจารณ์ศิลปะมากมายยกให้เป็นภาพที่ใช้การเปรียบเปรยและเทคนิคการดึงดูดความสนใจในอันชาญฉลาด ภาพนี้ถูกวาดขึ้นช่วงปี 1937 ตรงกับช่วงสงครามกลางเมืองสเปน สมรภูมิรบอันดุเดือดก่อนสงครามโลกครั้งที่ 2 จะเริ่มขึ้น Dora Maar คือช่างภาพหญิงหนึ่งในคู่ขาของเขานำเสนอภาพถ่ายบ้านเมืองในสเปนที่ถูกบ่อนทำลายจากการทิ้งระเบิดของกลุ่มนาซีและพรรคฟาสซิสต์แห่งอิตาลี บ้านเมืองราบเป็นหน้ากลอง ปิกาสโซ่ขณะอยู่ในปารีสเจ็บปวดที่บ้านเกิดต้องถูกบ่อนทำลายจนสิ้น เขาจึงริเริ่มการถ่ายทอดเรื่องราวสงครามบนผืนผ้าใบชิ้นนี้ขึ้น

ผลงาน Guernica ของ Pablo Picasso ที่เต็มไปด้วยเรื่องราวการถ่ายทอดความโหดร้ายของสงคราม / ภาพ: National Geographic

     ในภาพถ่ายเราอาจเห็นความเสียหายและหดหู่แบบตรงไปตรงมา แต่สำหรับงานปิกาสโซ่ไม่ใช่แบบนั้น เขาใช้การวาดสิ่งมีชีวิตในแบบฟอร์มศิลปะแบบ “Cubism” เน้นการใช้เหลี่ยมมุมสร้างมิติของภาพทั้งกว้าง ยาว ลึก ส่งเสริมด้วยวิธีการเติมแต่งสิ่งมีชีวิตให้คล้ายคาแร็กเตอร์ในการ์ตูน สิ่งเหล่านี้สามารถดึงดูดผู้ชมมาสนใจผืนผ้าใบขนาดใหญ่ได้ทันที หากใครไม่รู้เรื่องราวของภาพนี้เลยก็อยากจะเจาะลึกถึงเหตุการณ์อันเป็นแรงบันดาลใจของภาพนี้ ทันใดนั้นก็จะรู้สึกถึงความ “จริง” เพราะปิกาสโซ่ถ่ายทอดอารมณ์ความเศร้าโศก เจ็บปวด และโหดร้ายผ่านวัตถุในภาพอย่างเข้มข้น ทั้งการกรีดร้อง ศพ และอื่นๆ ที่เกิดขึ้นในสงคราม ไม่ใช่แค่มนุษย์ แต่หมายถึงเหล่าสรรพสัตว์ที่ต้องเผชิญชะตากรรมเดียวกันด้วย ความอัจฉริยะในการถ่ายทอดตรงจุดนี้ถือเป็นกุญแจสำคัญที่ทำให้ภาพวาดนี้เป็นงานศิลปะที่ถ่ายทอดเรื่องราวสงครามชิ้นอมตะนิรันดร์กาล

Pablo Picasso ขณะกำลังรังสรรค์ผลงาน Guernica / ภาพ: Financial Times

     เกร็ดที่น่าสนใจของภาพนี้มีหลายสิ่ง ทั้งการใช้สัญลักษณ์ “Minotaur” และ “Harleyquin” ที่เป็นดั่งลายเซ็นงานวาดของเขาสอดแทรกลงในผลงานอย่างชัดเจน นอกจากนี้เขาเองไม่เคยเห็นสภาพบ้านเมืองที่พังทลายด้วยตัวเอง แต่เขากลับรู้สึกและถ่ายทอดออกมาได้ราวกับตาเห็น มากไปกว่านั้นนี่เป็นภาพวาดเพียงไม่กี่ภาพที่เขาอนุญาตให้มีช่างภาพมาบันทึกช่วงเวลาการทำงานของเขาในสตูดิโอ เรียกว่าภาพนี้เองก็มีประวัติในตัวเอง ประวัติที่สะท้อนความยิ่งใหญ่ของปิกาสโซ่ในฐานะศิลปินระดับโลก

ร่องรอยการพ่นสเปรย์บนภาพวาด Guernica ฝีมือ Tony Shafrazi เมื่อปี 1974 / ภาพ: Artland

     “ภาพสงครามที่เป็นสัญลักษณ์ของโลกยุคใหม่” ว่ากันว่าภาพนี้ถูกเคลื่อนย้ายหลายครั้งระหว่างช่วงสงครามโลกครั้งที่ 2 ทำให้เกิดความเสียหาย สะท้อนให้เห็นว่านี่คือภาพวาดสงครามในตัวมันเองอย่างแท้จริง มันเกี่ยวโยงกับสงครามและไม่ได้ถ่ายทอดออกมาบนผืนผ้าใบเท่านั้น ทว่ายังเกิดเรื่องราวที่ผูกโยงกับความโหดร้ายของมนุษย์ขึ้นกับตัวผลงานเองด้วย นอกจากนี้ในปี 1974 Tony Shafrazi นักกิจกรรมต่อต้านสงครามและศิลปินคนหนึ่ง พ่นสเปรย์ใส่ภาพนี้ ณ พิพิธภัณฑ์เมต กลางกรุงนิวยอร์ก ด้วยคำว่า “KILL LIES ALL” ที่นักประวัติศาสตร์มองว่าเขาน่าจะตั้งใจใช้คำว่า “ALL LIES KILL” เพื่อส่งสารต่อต้านการทำสงครามเวียดนามของสหรัฐอเมริกามากกว่า ซึ่งเรื่องราวสงครามยังวนเวียนเชื่อมโยงมาถึงภาพนี้เสมอ และยิ่งตอกย้ำการเป็นสัญลักษณ์เชิงศิลป์ที่ร้อยเรียงเล่าเรื่องสงครามออกมาได้ทั้งบนผืนผ้าใบและเรื่องราวรอบๆ มันอย่างแข็งแกร่ง

อีกหนึ่งภาพเบื้องหลังของ Pablo Picasso ขณะกำลังสร้างสรรค์ผลงาน Guernica / ภาพ: Widewalls

     มากไปกว่านั้นเรื่องราวของปิกาสโซ่ที่ผูกโยงกับการเมืองและสงครามอันเลื่องชื่อก็เกิดร่วมกับเหตุการณ์นี้ เมื่อครั้งวาดภาพนี้เจ้าหน้าที่นาซี (บ้างก็ว่าเป็นเกสตาโปหรือตำรวจนาซี บ้างก็ว่าเป็นเจ้าหน้าที่ทางการเมืองของนาซี) เข้ามาและถามด้วยประโยคที่ว่า “Did you do that ?” และปิกาสโซ่ก็ตอบกลับอย่างเรียบง่ายแต่ทรงพลังว่า “No, you did” กลายเป็นบทสนทนาประวัติศาสตร์ที่สะท้อนให้เห็นว่าศิลปินคนนี้ไม่ได้รังสรรค์ความโหดร้ายอันเจ็บปวดผ่านฝีแปรง แต่เหล่าทหารผู้ใช้พลังทางการทหารทำลายบ้านเมืองต่างหากที่ทำให้ภาพความโหดร้ายนี้เกิดขึ้น นับเป็นการตอกกลับแห่งประวัติศาสตร์ที่ทำให้เห็นว่าศิลปินไม่ว่าจะทั้งสายงานจิตรกรรม ภาพถ่าย หรืออะไรก็แล้วแต่ล้วนนำเสนอในสิ่งที่เกิดขึ้นจากเงื้อมมือปีศาจ ผู้ร้ายตัวจริงคือคนที่ทำให้ภาพเหล่านั้นเกิดขึ้นจริงจนศิลปินสามารถนำเสนอมันออกมาได้อย่างตรงไปตรงมาแบบนี้...