ย้อนรอยแฟชั่นสงกรานต์! ประวัติศาสตร์ชุดสาดน้ำของไทยตั้งแต่สมัยอยุธยา

     “วันนี้เป็นวันสงกรานต์” เสียงทำนองไทย ๆ พร้อมกับเนื้อเพลงที่เราคุ้นหูดังขึ้นพร้อมกับรอยยิ้มเบิกบานเตรียมฉลองปีใหม่ในแบบฉบับคนไทย ช่วงเวลาแห่งความสุขแผ่ซ่านไปทั่วประเทศ ประเพณีการสาดน้ำและรายละเอียดยิบย่อยในวันสงกรานต์กลายเป็นเอกลักษณ์วันหยุดประจำชาติที่เกี่ยวพันกับคนไทยเกือบทุกคน ความโด่งดังนั้นก็ไกลไปทั่วโลกโดยเฉพาะอย่างยิ่งการสาดน้ำ แต่มีสิ่งหนึ่งที่ขาดไม่ได้สำหรับวันสงกรานต์คือเรื่องแฟชั่นชุดสำหรับการใส่เล่นน้ำหรือทำกิจกรรมในวันสำคัญเช่นนี้ วันนี้เราจะย้อนนำเสนอชุดแฟชั่นสงกรานต์หลากหลายรูปแบบให้เห็นการเปลี่ยนแปลงของเสื้อผ้าในวันที่ต้องเปียกที่สุดในรอบปี

ภาพจำลองงานศิลปะฝาผนังที่สะท้อนถึงการละเล่นสงกรานต์ยุคก่อน / ภาพ: MD

     เริ่มกันที่สมัยโบร่ำโบราณวันสงกรานต์ ช่วงเวลาที่เต็มไปด้วยประเพณีและกิจกรรมหลากหลายรูปแบบไม่ใช่การสาดน้ำเพียงเพราะความสนุกเท่านั้น มีประเพณีการขนทรายเข้าวัด รดน้ำดำหัวผู้ใหญ่ หรือแม้แต่การเล่นน้ำเองเป็นกิจกรรมความสนุกสนานคลายร้อนเล็ก ๆ น้อย ๆ พอน่ารัก หยอกล้อกันตามประสาญาติสนิทมิตรสหายที่ฉลองวันแห่งความสุขร่วมกัน ฉะนั้นชุดเครื่องแต่งกายอ้างอิงจากภาพวาดจารึกหรือภาพวาดเวอร์ชั่นใหม่ที่สะท้อนออกมาจากเนื้อความจากการบันทึกทางประวัติศาสตร์ จะเห็นได้ว่าชุดของเหล่าชายหญิงในสมัยอยุธยาเป็นรูปแบบของชุดประจำวันทั่วไป ผู้ชายนุ่งโจงกระเบนในขณะที่ผู้หญิงนั้นสวมกระโจมอก ทั้งนี้ขึ้นอยู่กับฐานะทางสังคมและกิจกรรมในขณะนั้นด้วยหากเข้าวัดเข้าวาเสื้อผ้าต้องเรียบร้อยมีการใส่เสื้อให้เรียบร้อย และถ้ามีศักดินาเป็นชนชั้นสูงในสังคมก็สะท้อนให้เห็นเรื่องของชุดผ้าไทยและชุดสไบคาดเพื่อความเรียบร้อยในกิจกรรมประเพณีบนเรือน

การแต่งกายของชาย-หญิงสมัยรัชกาลที่ 1-3 (อาจมีเพิ่มเติมอาจใส่เสื้อสำหรับผู้ชาย) / ภาพ: baanjomyut

     ข้ามมาในช่วงสมัยรัตนโกสินทร์ตอนต้นประเพณีสงกรานต์ยังคงสืบทอดปฏิบัติต่อกันมาเรื่อย ๆ อาจจะมีการลดทอนและหลอมรวมชนชั้นมากขึ้น (ในสมัยก่อนมีธรรมเนียมการปฏิบัติของทั้งชนชั้นสูงและประชาชนคนธรรมดา) ทำให้เสื้อผ้าของประชาชนทั่วไปสวมชุดคล้ายคลึงกับสมัยอยุธยาในการเล่นน้ำสงกรานต์ โดยที่เข้าสู่ช่วงสมัยรัชกาลที่ 4 และ 5 เป็นต้นมาการแต่งกายก็ปรับเปลี่ยนไป จากเดิมเราใส่ชุดเหล่านี้เล่นน้ำสร้างความสดชื่น แต่เมื่อฝรั่งมังค่าเข้ามาเราปรับเปลี่ยนเครื่องแต่งกายให้เหมาะสมทันโลก ฉะนั้นการนำชุดที่ดูทางการเป็นสมัยใหม่มาเปียกน้ำอาจจะไม่ใช่ความคิดที่ดีนัก ราษฎรชาวบ้านทั่วไปก็ยังคงแต่งกายในแบบดั้งเดิมเพื่อเล่นน้ำกันอยู่ แต่อาจจะแต่งกายเป็นสากลมากขึ้นเมื่อต้องปฏิบัติตามประเพณีสำคัญหรือแสดงถึงความนับถือเช่นการรดน้ำดำหัวผู้ใหญ่หรือจะเป็นการสรงน้ำพระ

1 / 2

2 / 2

     ขยับขึ้นมาในยุค พ.ศ. 2400 เป็นมาเครื่องแต่งกายเริ่มคุ้นตาเรามากขึ้น การเล่นสาดน้ำเริ่มแสดงถึงความสนุกสนานสดชื่นไม่ใช่เพียงขนบธรรมเนียมประจำวันสำคัญแค่นั้นอีกแล้ว ความสนุกสนาน ความสดชื่น ถือเป็นจุดเริ่มต้นของเล่นน้ำสงกรานต์ยุคใหม่หรือที่เรียกว่า “Water Festival” แบบที่ชาวต่างชาติรู้จักกัน คนเริ่มแต่งตัวตามสมัยนิยมมากขึ้นมการใส่เสื้อเชิ้ตลินินสำหรับผู้ชาย ผู้หญิงกับชุดไทยร่วมสมัยหรือชุดที่เป็นสากลมากขึ้นมีผ้าทึบความยาวระดับเข่าเพื่อปกปิดหวงห้ามความเป็นกุลสตรีของตนเองแต่ก็ยังสามารถสนุกสนานได้ตามสมัยนิยม ยุคนี้เองเป็นจุดเริ่มต้นของการประดิษฐ์ปืนฉีดน้ำยุคแรกและการเล่นน้ำแบบเคลื่อนที่ด้วยยานพาหนะไปหากลุ่มคนที่กว้างขึ้น จนส่งอิทธิพลกลายเป็นเอกลักษณ์ของเทศกาลจนถึงทุกวันนี้

เสื้อลายดอกที่ปรากฏให้เห็นบ้างประปรายสมัยเริ่มได้รับความนิยมใหม่ ๆ สำหรับผู้ชาย / ภาพ: Culture.go.th

     “เสื้อลายดอกล่ะ?” คำถามเริ่มผุดขึ้นมาเมื่อพูดถึงจุดนี้ แฟชั่นและความสนุกของวันสงกรานต์เป็นสิ่งที่พัฒนามาควบคู่กันอย่างสม่ำเสมอ เห็นได้ว่าแต่ละช่วงยุคสมัยล้วนแต่งตัวกันตามยุคมาเสมอไม่ได้มีความเน้นย้ำกับเทศกาลว่าต้องแต่งตัวแบบใดกันแน่ ไม่มีเกณฑ์วัดความผิดถูก  เสื้อลายดอกก็เช่นกันกระแสนิยมของโลกโดยเฉพาะของผู้ชายมีแฟชั่นไอคอนอย่าง Elvis Presley สร้างบรรทัดฐานความเท่ให้กับชายหนุ่มจนทำให้ผู้คนในยุคสมัยเกือบ 40-50 ปีก่อนใส่เสื้อแขนสั้นเหล่านี้มาในทุก ๆ วันไม่เว้นแม้แต่วันสงกรานต์ แต่ด้วยลักษณะความสดชื่น สีสันสดใสและความหมายโดยนัยที่คนไทยตีความ รวมถึงการตั้งเสาปักเสื้อลายนี้ไปเลยว่าเป็นเอกลักษณ์ของวันสงกรานต์โดยปริยาย ในส่วนของผู้หญิงเสื้อเหล่านี้มีความฮอตฮิตตามมาทีหลังอยู่พอสมควร แต่ที่แน่ ๆ มาช้าแต่มานานเพราะตอนนี้เทรนด์การใส่เสื้อลายดอกหรือเสื้อฮาวายยังคงอินอยู่สำหรับสาว ๆ ในเทศกาลนี้

การแต่งกายหลายรูปแบบในภาพเดียวไม่ว่าจะเสื้อเชิ้ต เสื้อยืด เสื้อลายดอก หมวก เสื้อกล้าม และแอ็กเซสเซอรี่ต่าง ๆ / ภาพ: TLC

      สมัยปัจจุบันบรรทัดฐานการแต่งกายไม่ว่าเทศกาลใดมีความผ่อนคลายลงอย่างมาก ถึงแม้ว่าสงกรานต์จะมีภาพจำชุดตั้งแต่สมัยอยุธยาจนถึงตอนนี้เรายังนิยามแฟชั่นวันนี้ได้ตามคำเดิมว่า “ตามกระแสนิยม” เราคงเห็นเสื้อผ้าในยุคที่เปรียบได้ว่า “ฮิตอะไรใส่อันนั้น” เสื้อฮาวายเอย เสื้อเชิ้ตผูกเอวเอย หรือจะเป็นเสื้อยืดแขนกุอวดโฉมความเซ็กซี่เอย สาว ๆ ล้วนหยิบมาใส่เพื่อบ่งบอกตัวตนท่ามกลางสายน้ำที่สาดกันไปมาอย่างสนุกสนานและคนอันหนาแน่น บางครั้งชุดเสื้อผ้าอาจจะเกินคำว่าเหมาะสมไปบ้างแต่นั่นถือเป็นบรรทัดฐานสังคมที่ยังกำหนดให้มีระเบียบอยู่ห่าง ๆ และขึ้นอยู่กับสถานที่จำเพาะที่เราจะไป หากสาว ๆ เล่นสงกรานต์กลางเมืองก็อาจจะเจอแฟชั่นตามสมัยนิยมพร้อมทั้งปรับให้เข้ากับการต้องเปียกแฉะในเทศกาลแห่งความสุขนี้ แต่ถ้าไปในสถานที่เที่ยวในยามราตรีอาจจะได้เจอแฟชั่นที่วาบหวิวสนุกสนานปาร์ตี้สุดเหวี่ยงก็ไม่ใช่เรื่องแปลกอะไร ทั้งนี้มันไม่มีอะไรผิดทุกอย่างตั้งอยู่ในหลักกาลเทศะ ถึงแม้รูปแบบของเทศกาลจะม้วนวนมาสู่จุดความสนุกจนอาจจะละเลยที่มาดั้งเดิมไปบ้าง แต่ไม่ได้ทำให้แฟชั่นต้องถูกกรอบอยู่แบบเดิมเสมอไปเพราะเสื้อผ้าก็ถูกพัฒนาไปตามกระแสสังคมในแบบที่มันเป็นเช่นกัน

แคมเปญโปรโมตการเล่นน้ำด้วยชุดไทยในยุคปัจจุบัน / ภาพ: Pramote Polyamate

     “ชุดไทยมาตอนไหน” ต้องทำความเข้าใจกันก่อนว่าการณรงค์เล่นน้ำในชุดไทยนั้นเป็นสิ่งทีเพิ่งเกิดได้ไม่นาน คำว่ากระแสโลกย่อมมีกระแสต้านความสนุกสุดเหวี่ยงจนเลยเถิดและอาจจะทำให้สงกรานต์กลายเป็นภาพลบ ฉะนั้นการทำแคมเปญเกี่ยวกับชุดไทยก็เกิดขึ้นเพื่อต้านกระแสด้านลบของเทศกาลบ้างและพยายามประชาสัมพันธ์ว่า “สงกรานต์แบบไทยแท้คือวัฒนธรรมอันดีงาม น่ารัก เล่นน้ำกันอย่างนิ่มนวลและสุภาพ” เดิมทีแฟชั่นชุดไทยเองเป็นเครื่องแบบการแต่งกายเพื่อความเรียบร้อยทั่วไปและเหมาะสำหรับการทำกิจกรรมอย่างเช่นกลับบ้านเยี่ยมญาติหาผู้ใหญ่ เข้าวัดเข้าวา มิได้เหมาะสมกับการนำมาเล่นสนุกสนานเปียกชุ่มเสียเท่าไหร่ ทั้งเหตุผลในเชิงความสวยงามและความสะดวกสบายเอง ฉะนั้นชุดไทยคือสัญลักษณ์เพื่อนำเสนอความดีงามเท่านั้นและการเล่นน้ำในชุดไทยด้วยพรมน้ำถือเป็นภาพจำแบบใหม่ที่ผู้มีความคิดดั้งเดิมทางวัฒนธรรมต้องการประชาสัมพันธ์กับสงครามในบรรยากาศของความเป็นไทยแท้ เพราะหากย้อนกลับไปจริง ๆ การใส่ชุดไทยโบราณแบบเต็มยศในการเล่นน้ำแทบไม่เคยเกิดขึ้นหรือถูกบันทึกในประวัติศาสตร์เลย มีเพียงชุดไทยที่มีลักษณะสบาย ๆ ที่สามารถเข้าร่วมการสาดน้ำแบบพอเหมาะพอควรเป็นพิธีเท่านั้น

เทรนด์เสื้อมัดย้อมพร้อมความสนุกของเทศกาลวันสงกรานต์ที่กำลังจะกลับมาอีกครั้ง / ภาพ: Never Surrender

     ไม่ว่าเทศกาลจะวิ่งวนไปในทิศทางใดแฟชั่นก็จะวิ่งตามไปเสมอ จะมีกระแสหลักหรือกระแสต้านลักษณะของกิจกรรมที่ทำอยู่ในเทศกาลนี้จะเห็นได้ว่าแฟชั่นเสื้อผ้าเป็นส่วนสำคัญในการแสดงออกทางสัญลักษณ์ของจุดยืนนั้น ๆ แต่ที่เห็นได้ชัดคือมันคือเทศกาลแห่งความสนุกไม่ว่าจะชอบแต่งกายแบบใด เที่ยวแบบใด มันคือสิทธิส่วนบุคคลที่จะเลือก ตอนนี้โลกมันเปิดกว้างมาก หากเราไม่ชอบสิ่งที่เป็นอยู่นั่นก็สิทธิ์ของเราเช่นกัน ผู้เขียนออกตัวก่อนว่าบางครั้งก็ไม่ชอบนักกับแฟชั่นวาบหวิวยั่วยวนในวันสงกรานต์ของสาว ๆ ที่ช่างขัดกับรากฐานวัฒนธรรมแต่ผู้เขียนมีสิทธิ์เพียงแต่ไม่ชอบและปล่อยผ่านไป เพราะมีความเชื่อว่าสุดท้ายแล้วหากมันยังดำรงอยู่ได้เพราะเกิดจากคนในสังคมส่วนใหญ่เห็นพ้องต้องกันว่าอยู่ได้มันจึงอยู่ แฟชั่นก็เช่นกันหากมันยังอยู่ได้ก็เพียงเพราะคนในสังคมยังบริโภคและเห็นดีเห็นงามกับนิยามความดีของการแต่งกายเหล่านั้นอยู่ ไม่ว่าคุณจะชอบแบบใดขอให้ทำโดยไม่ก้าวก่ายสร้างความรำคาญใจแก่ผู้อื่นเท่านั้นเป็นพอ สุดท้ายขอกล่าวคำว่า “สุขสันต์วันสงกรานต์แฟน ๆ โว้กประเทศไทย”